Âm nhạc dân tộc – Tinh hoa của đất nước
Ngay từ thời cổ, cư dân Việt Nam đã sáng tạo và coi âm nhạc như một nhu cầu tinh thần không thể thiếu. Theo dòng lịch sử, dòng nhạc dân tộc được lưu truyền cho đến nay như một mạch máu xuyên suốt. Tiếp nối quá trình phát triển đó, người dân Việt Nam đã tự sáng tạo ra những điệu nhạc, những nhạc cụ với nhiều thể loại khác nhau. Theo thống kê của Viện Âm nhạc, hiện nay nước ta có hơn 17 nghìn bài dân ca, gần 9 nghìn bài dân nhạc của 54 dân tộc, 75 vở diễn sân khấu và diễn xướng dân gian, do 1.848 nghệ nhân hát và đàn. Trong đó nhạc đàn có 803 thể loại, nhạc hát có 1.045 thể loại. Mỗi làn điệu, mỗi nhạc cụ lại mang một thông điệp nhưng tựu trung lại vẫn là những tâm tư, khát vọng, bộc lộ những tình cảm cổ vũ tinh thần mọi người để có sức mạnh trong lao động, chiến đấu và còn để giáo dục con cháu về truyền thống của cha ông, của dân tộc.
Dòng nhạc đân tộc Việt Nam không những hội tụ được những nét đẹp văn hóa mà còn phản ánh được đời sống tinh thần phong phú của ông cha ta. Chính điều này đã mang đến cho âm nhạc Việt Nam một hơi thở đặc biệt. Theo Giáo sư Trần Văn Khê thì: “Âm nhạc Việt Nam có những cá tính mà có thể không tìm ra được ở những nền âm nhạc khác. Mặc dù ở Châu Á, cạnh các nước Đông Á và Đông Nam Á nhưng âm nhạc dân tộc Việt Nam không thể bị nhầm lẫn với âm nhạc của Trung Quốc, Nhật Bản hay Thái Lan…mà nó mang một cá tính riêng”. Đó là lí do khiến dòng nhạc dân tộc chiếm được cảm tình và thu hút sự chú ý của nhiều du khách. Đặc biệt tại các buổi biểu diễn chèo, ca trù,…của Việt Nam luôn có một lượng khách nước ngoài rất đông. Tại các buổi biểu diễn ca trù, khán giả trong nước và nước ngoài đểu không ngừng ngỡ ngàng trước những âm trầm bổng rất lạ của thể loại này. Các đêm nhạc ca trù như vậy đang tạo những bước tiến trong việc khơi dậy nền âm nhạc cổ truyền, đưa nó trở về với đúng vị trí của nó.
Nhắc đến dòng nhạc cổ truyền, nhiều ý kiến cho rằng dòng nhạc này đang trên con đường quên lãng. Thật ra thì đây là dòng nhạc rất đặc biệt, không dễ bị lãng quên. Lịch sử Việt Nam dã trải qua biết bao nhiêu thăng trầm, chính bom đạn chiến tranh đã đẩy dòng nhạc dân tộc sang một bên khiến chúng ta không có thời gian để giới thiệu hay quan tâm đến âm nhạc. Do đó, dòng nhạc dân tộc không được phổ biến rộng rãi, chứ thực tế mình không thể quên nhạc cổ truyền. Vấn đề lãng quên hay không lãng quên phụ thuộc rất lớn vào sự quảng bá của ngành văn hoá và các ban ngành liên quan.
Nhiều người có quan niệm sai lằm rằng dòng nhạc dân tộc Việt Nam chỉ bao hàm những khúc hát, những điệu hò như: chèo, tuồng, hát xẩm…thực ra nó còn bao hàm cả các nhạc cụ độc đáo. Điển hình như Cồng chiêng của dân tộc Tây Nguyên, đàn bầu, đàn đá, nhã nhạc cung đình Huế…Viện Âm nhạc phối hợp với Cục Di sản văn hoá đã tiến hành thu thập, bảo tồn và lưu giữ các nhạc cụ truyền thống đó. Tuy nhiên công việc lưu truyền này còn gặp không ít những khó khăn bởi không phải ai cũng biết chơi các nhạc cụ dân tộc ấy. Sách vỡ cũng như các lớp giảng dạy nhạc cụ dân gian rất hiếm. Hầu hết, cách chơi các nhạc cụ này được lưu truyền bằng phương pháp truyền khẩu dân gian qua từng thế hệ. Nhưng hiện nay rất nhiều nghệ nhân dân gian sở hữu một kho kiến thức về nhạc cổ truyền đang ở cái độ tuổi thất thập mà không có học trò nối nghiệp.
Một thực tế đáng buồn hơn nữa đó là giới trẻ ngày nay cứ chạy theo các thể loại âm nhạc hiện đại du nhập từ nước ngoài mà chẳng hề quan tâm đến bản sắc dân tộc đang bị hao mòn theo năm tháng. Trong khi người nước ngoài tìm đến Việt Nam để tìm hiểu, để được chứng kiến các nghệ nhân Việt Nam chơi các nhạc cụ dân tộc thì người Việt Nam lại đang quay lưng lại với những nhạc cụ đó. Không chỉ những người ngoài ngành mà ngay những người hoạt động trong lĩnh vực văn hoá, âm nhạc cũng không nắm rõ, thậm chí không biết về dòng nhạc dân tộc này. Một trong nhữ nơi đào tạo dòng nhạc dân tộc này đó là Nhạc Viện nhưng số lượng sinh viên theo học vẫn là một con số khiến chúng ta cần nhìn lại.
Các cơ quan chức trách cũng nói rất nhiều về vấn đề bảo tồn và phát triển nền âm nhạc dân tộc. Nhưng đó cũng chỉ là nói, đó cũng chỉ là những phương án nằm trên giấy và đặt trên bàn hội nghị chứ chưa được đưa ra thực tế. Hiện trạng Việt Nam cho thấy, các sân khấu trình diễn nhạc dân tộc rất hiếm, không được trùng tu và hoạt động rất ít ỏi. Các trung tâm, trường lớp đào tạo về thể loại nhạc dân tộc cũng như các sơ sở chế tạo nhạc cụ dân tộc cũng rất khó tìm thấy. Công cuộc thống kê, ghi chép và lưu trữ về phương pháp học các nhạc cụ này đến nay vẫn chưa thấy kết quả là bao nhiêu. Hầu hết dòng âm nhạc cổ truyền chỉ được phản ánh trên báo chí chứ không hề được phổ biến đại chúng. Giới trẻ muốn tìm hiểu về dòng nhạc này cũng khó có thể tìm thấy sách để đọc. Các sân khấu nhạc hiếm thấy hoạt động nên có muốn xem cũng chẳng có để mà xem. Đây chính là nguyên nhân khiến nhiều người không được biết đến âm nhạc cổ truyền là gì. Và khi đã không biết, không hiểu về nó thì không thể yêu mến và lưu giữ nó. Các cơ quan chức trách nên đẩy mạnh vấn đề phát triển nềm âm nhạc truyền thống vì đây là tinh hoa của dân tộc.